Psikolog İrem PolatAdım Adım Tuvalet Eğitimi
Pek çok ebeveyn çocuklarına tuvalet eğitimini ne zaman vermeleri gerektiği konusunda
kararsızlık yaşar. Bu eğitim hem çocuk hem de ebeveynler için önemli bir adımdır. Tuvalet
eğitimi konusunda hazır oluşluk, zamanlama, planlama, ebeveyn tutumları oldukça önemlidir.
Ne Zaman?
Tuvalet eğitimi 18- 36 ay arasında verilmesi uygun olan bir süreçtir. Çocukların 18- 36 ay
dönemlerinde bağırsak ve mesane kas kontrol becerilerini kazandıkları görülmektedir. Bu
süreçte çocuklarda ihtiyaçlarını ve isteklerini dile getirebilme, bedeninin işlevselliğini
keşfetme, öz-bakım becerilerinde gelişme meydana gelir. Her çocuğun gelişimsel süreci,
mizaç özellikleri birbirinden farklıdır. Dolayısıyla çocuğunuzun hazır oluşluğuna uygun bir
zamanda tuvalet eğitimine başlamak önemlidir.
Daha erken veya geç başlamak, beraberinde sorunlar oluşmasına sebebiyet verecektir. Zira
eğitime erken başlandığında çocuk henüz hazır olmadığı bir beceriyle sınanmış olacak ve
kendisini yetersiz, beceriksiz ve başarısız hissedecektir. Sürecin geciktirilmesi de sosyal
hayatta çocuğun zorluklar yaşamasına neden olacaktır. Çocuğun uzun süre bezleniyor olması
ebeveynine bağımlı olduğu mesajını verecek, çocuğun bağımsızlaşmasına ve
bireyselleşmesine engel olacaktır. Öte yandan hareketlerini, öğrenmesini ve sosyal ilişkilerini
kısıtlayacaktır. 3 yaş toplumsallaşma ve anaokuluna başlama dönemidir. Bu süreçte bezli
olmak çocuğun kendisini geri çekmesine ve negatif kognisyonlar geliştirmesine sebebiyet
verecektir.
Tuvalet eğitimin tamamlanma süreci her çocukta farklılık göstermektedir. Kimi çocuk 1- 2
hafta da bu süreci tamamlayabilirken, kimi çocuğun birkaç aya ihtiyacı olabilmektedir.
Çocuğum Hazır mı?
Eğer çocuğunuz; yönerge alıp, uygulayabiliyorsa, yürüyebiliyorsa, kendisini sözcüklerle
ifade edebiliyorsa, isteklerini dile getirebiliyorsa, temel öz-bakım becerilerini (üstünü
çıkarmak, elini yıkamak gibi) yerine getiriyorsa, birkaç saat kuru kalabiliyorsa, tuvaletini
yaptığı zamanlama konusunda bir rutini oluşmaya başladıysa, tuvaletini tutabilmesine imkan
sağlayacak kas gelişimi oluştuysa, tuvaletle ilgili temel terimleri biliyorsa, bezinden ve
ıslaklığından rahatsızlık duyuyorsa, bezi kirlendiğinde sizi bilgilendiriyorsa, tuvalete
oturabiliyorsa, tuvaletle ilgili bir korkusu yoksa tuvalet eğitimine başlamak için hazır olduğu
düşünülebilir.
Ne zaman Uygun Değil?
Eğer yukarda aktarılan belirtileri görülmüyorsa, çocuğunuz zıtlaşma dönemindeyse, kabızlık
veya herhangi bir sağlık sorunu mevcutsa, rutin dışı önemli hayat olayları mevcutsa, yeni
başlangıçlar yaşanıyorsa (okula başlama, dadının ayrılması, anne baba boşanması gibi),
tuvalet eğitimi verecek kişinin hazır olmaması veya yoğunluğu, eğitimi pek çok kişinin aynı
anda verecek olması durumları söz konusuysa, süreç için sağlıklı koşulların oluşmadığı
anlamına gelir.
Tuvalet Eğitimi Nasıl Verilir?
Hazırlık
Tuvalet eğitimi konusunda en önemli konu hazır oluşluktur. Hem eğitimi verecek olan kişinin
hem de çocuğun hazır olması, sürecin sağlıklı ilerlemesine imkan sağlayacaktır.Çocuğunuzun
ve sizin hazır oluşluğunuzu ölçtükten sonra sürece adım adım başlayabilirsiniz.
İletişim Dili
Bu eğitim esnasında kullanacağınız sözcükleri gözden geçirebilirsiniz. Tuvalet, kaka, çiş,
lazımlık, evet, hayır gibi kelimeleri çocuğun anlaması ve telaffuz edebiliyor olması önemlidir.
Çocuğunuzu Bilgilendirin
Tuvalet eğitimine başlayacağınızı çocukla paylaşın. ’15 bezin kaldı, bu bezler bittiğinde artık
tuvaleti kullanmaya başlayabilirsin’ gibi.
Deneme Yapın
Tuvalet için çocuğa uygun bir aparat veya lazımlık alabilirsiniz. Bu seçim sürecinde alışverişe
çocuğunuzla birlikte çıkıp, seçenekler arasından onun karar vermesine imkan
sağlayabilirsiniz. Lazımlığı sevecen kılmak olumlu olacaktır. Bu süreçte çocuğu lazımlığa
alıştırmak önemlidir.
Beraber Seçin
Bu süreçte çocuğunuzla birlikte alışverişe çıkıp yeni iç çamaşırlarını, lazımlığını, sabunları,
etiketleri birlikte seçmek çocuğunuzu heyecanlandıracak ve motive edecektir.
Cesaretlendirin
Bu süreçte tuvaleti geldiğini veya yaptığını size bildirmesi için çocuğunuzu
cesaretlendirebilirsiniz. Sizi bilgilendirdiğinde onu takdir edebilirsiniz.
Mekan Sınırlaması Getirin
Eğer lazımlığı tuvalet dışında yerlerde kullanıyorsanız, mekanı kısıtlayıp tek bir yerde
kullanmaya yönlendirebilirsiniz. En uygun olanı lazımlığı ilk fırsatta tuvalete yerleştirmek
olacaktır.
Sinyalleri Okuyun
Çocuklar tuvaletleri geldiğinde sallanma, ıkınma, yüzlerini kasma gibi tuvaletleri geldiğini
belirten davranışlarda bulunurlar. Bu davranışları fark edip, çocuğunuzu tuvalete
yönlendirmek etkili olacaktır.
Yönlendirin
Belli aralıklarla çocuğunuzu tuvalete yönlendirin. Tuvalete veya lazımlığa oturması için
çocuğunuzu teşvik edin
Oyuna Devam Etmesini Sağlayın
Pek çok çocuk oyun oynarken tuvaletini kaçırır. Bu tem oyuna daldıkları için, hem de tuvalete
giderlerse oyuncaklarının başkası tarafından alınabileceği veya oyun saatinin biteceği
endişesindendir. Özellikle eğitim sürecinde çocuğunuz oyun oynarken onu tuvalete
yönlendirdiğinizde ‘merak etme, oyuncakların burada, geldiğinde kaldığın yerden devam
edeceksin’ gibi cümlelerle onun endişesinin azalmasını sağlayabilirsiniz.
Övgünün Gücünü Kullanın
Çocuklar için en büyük ödül ve motivasyon aileleri tarafından takdir edilmektir. Aşırıya
kaçmadan, fırsat buldukça çocuğunuzu takdir etmek önemlidir. Takdir, davranışın
pekişmesine imkan sağlayacaktır.
Kazalara Hazırlıklı Olun
Nasıl ki yürümeyi öğrenirken emekleme evresinden geçilir, çocuklar düşer kalkar ve ancak
bunlar neticesinde yürümeyi öğrenirlerse, benzer bir süreç tuvalet alışkanlığı için de
geçerlidir. Sabırlı ve anlayışı olmak bu süreçte oldukça önemlidir. Çocuğa da bu süreci somut
örneklerle anlatmak önemlidir.
Cezadan Kaçının
Başarısızlıkta ceza vermekten, çocuğu rencide etmekten, onla dalga geçmekten kesinlikle
kaçınmak gereklidir. Bu davranışlar tuvalet eğitimi konusunda hiçbir işe yaramayacağı gibi
çocuğun travmatik deneyimler yaşamasına sebebiyet verecektir.
Kitap Okuyun
Tuvalet eğitimi konusunda hikaye kitapları okumanız, çocuğun sürecin ne denli normal
olduğunu anlamsına imkan sağlayacaktır. Örneğin; Kızımın Tuvalet Kitabı , Oğlumun
Tuvalet Kitabı, Ejderhalar Da Tuvalete Gider Mi?, Teo’nun Kaka Kitabı gibi.
Hızlı Olun
Çocuklar tuvaletlerini uzun bir süre tutamazlar. Dolayısıyla tuvaletinin geldiğini fark
ettiğinizde veya size söylediği anda vakit kaybetmeden tuvalete yönlendirmeniz önemlidir.
Görselleştirin
Tuvalet esnasında yapılacakların görsel resimlerini adım adım tuvaletinizde görünen bir yere
asabilirsiniz. Altını çıkartma, oturma, sifonu çekme, giyinme, el yıkama resimleri gibi.
Giydiklerini Belirleyin
Tuvalet eğitimi esnasında çocuğun giyerken ve soyunurken rahat edebileceği kıyafetler
seçmek önemli olacaktır.
Tuvaleti Gözden Geçirim
Tuvalettin ışığı, kokusu, ısısı çocuk için önemlidir. Çocuktan gelen geri bildirimler
neticesinde tuvaleti daha sevecen ve çocuk dostu bir hale getirmeyi deneyebilirsiniz. Bu
düzenlemeleri çocuğunuzla birlikte yapmak çok daha olumlu sonuçlar doğmasına imkan
sağlayacaktır. Kimi zaman sifon sesi çocuklara ürkütücü gelebilmektedir. Çocuğa tuvaleti
yakından tanımasına imkan sağlamak, sifonla oynamasına izin vermek bu süreçte etkili
olacaktır.
Aynı Anda Yapın
Hem çiş hem kaka, hem gündüz hem gece tuvalet eğitimini aynı anda vermek önemlidir.
Tutarlı ve İstikrarlı Olun
Eğer eğitime başladıysanız istisnaların sizin önünüzü kesmesine müsaade etmeyin. Örneğin
tuvalet eğitimine başladığınız zaman diliminde alışveriş merkezine gitme programınızdan
dolayı çocuğunuza bez bağlamayın. Bu süreçte her koşulda verilen kararın arkasında olmak,
istikrarlı ve tutarlı olmak önemlidir. Her ne kadar süreç bakım verenler için meşakatlı olsa da
davranışın oturması istikrarı gerektirmektedir. Tuvalet eğitimi verilmeye başlanıldığı andan
itibaren bez artık kullanılmamalıdır.
Ritüeller Yapın
Pek çok çocuk bezini çok kıymetli bir nesne olarak görür. Bezle vedalaşmak çocuğun
hayatında bir dönemin kapandığını yansıtır. Dolayısıyla bu önemli süreci temsil eden bir
vedalaşma seremonisi yapılabilir. Örneğin bez pastalı bir parti, bezi ihtiyacı olan çocuklara
postalama gibi.
Yedekler Temin Edin
Eğitim esnasında yedek iç çamaşırı, eğitim tuvaletleri, yatak koruyucular temin etmek
önemlidir.
Gece Kontrol Edin
Eğitim esnasında ilk zamanlarda gece birkaç saat aralıklarla uyanmak ve çocuğunuzu düzenli
tuvalete kaldırmak alışkanlığı ve kas kontrolünü destekleyecektir.
Okulu Bilgilendirin
Eğer çocuğunuz okul gidiyorsa mutlaka çocuğunuzun sınıf ve rehber öğretmenini süreçle
ilgili bilgilendirmek, evdeki süreci aktarmak ve okuldaki süreçle ilgili geribildirim almak
gerekecektir.
Sıvı Tüketiminizi Azaltın
Tuvalet eğitimi sürecinde yatmadan önce tüketilen gıdalar ve sıvıların miktarını azaltmak
kaçırmaları önlemek adına faydalı olacaktır.
Sürecin Doğallığını Anımsayın
Eğitim sürecini kaygı ve endişe verici bir durum olarak görmektense bunu gelişimin doğal bir
aşaması olduğunu kendinize anımsatmak önemlidir.Tuvalet eğitimini aile sistemindeki bir
sorun gibi görmemek ve çocuğa doğal bir süreç gibi yansıtmak işleri kolaylaştıracaktır.
Tuvalet konusunda yaşanan sorunlar çocuğun genel başarısı ya da başarısızlığı olarak
görülmemelidir.
Ara Verin
Eğer tüm girişimlere ve çabalara rağmen çocuğun eğitim konusunda direnci mevcutsa bir süre
bu konuyu rafa kaldırmak gerekecektir. Çocuğun hazır olduğu bir zaman dilimini beklemek
etkili olacaktır.
Uzman Desteği Alın
Bu süreci doğal karşılamak, hazırlıklı ve planlı olmak, zamanlamaya dikkat etmek oldukça
önemlidir. Eğer çocuğunuzun ve sizin bu konuda zorlandığı alanlar mevcutsa, kazanılmış
becerilerde gerileme yaşanıyorsa uzman desteği almanız tavsiye edilir.